„Opera o Warszawie. Najlepsze miasto świata”: O odbudowie stolicy

„Opera o Warszawie. Najlepsze miasto świata” upamiętniająca odbudowę stolicy po II wojnie światowej to wspólny projekt Sinfonii Varsovii, Teatru Wielkiego – Opery Narodowej, Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” i Muzeum Warszawy.

Prace nad projektem, upamiętniającym wysiłek odbudowy polskiej stolicy po II wojnie światowej, trwają w Sinfonii Varsovii od minionego roku. Przygotowania do inscenizacji opery mają rozpocząć się w czerwcu 2024 roku, a premiera planowana jest na jesień 2025 roku. Dziś wiemy już, kto będzie odpowiadał za przygotowanie muzyki oraz libretta na motywach książki Grzegorza Piątka „Najlepsze miasto świata”. – Dwójkę wyłonionych twórców czeka rok intensywnej pracy, na której efekty z niecierpliwością czekamy – mówi zastępczyni prezydenta m.st. Warszawy, Aldona Machnowska-Góra.

Beniamin Bukowski napisze libretto

Każda opera bazuje na dwóch fundamentach – tekście oraz muzyce. Każdy z nich jest równie ważny i nie może istnieć bez drugiego. Nie inaczej jest w przypadku spektaklu „Opera o Warszawie. Najlepsze miasto świata”. Kto więc będzie odpowiedzialny za libretto? Spośród nadesłanych zgłoszeń złożone z wybitnych specjalistów jury literackie pod przewodnictwem dramaturga Piotra Gruszczyńskiego wyłoniło zwycięzcę. Za treść literacką opery odpowiadać będzie Beniamin Bukowski, reżyser i dramaturg, którego teksty realizowali na scenie András Dömötör, Carlo Brandt, Julia Szmyt, Tomasz Kaczorowski, Katarzyna Kalwat. Z tą ostatnią Bukowski stworzył „Powrót do Reims” (Nowy Teatr/Łaźnia Nowa), „Staff Only” (Biennale Warszawa), „Marię Klassenberg” (TR Warszawa), „Art of Living” (Narodowy Stary Teatr w Krakowie). Jego dramaty były tłumaczone na język angielski, niemiecki, francuski, białoruski, ukraiński, gruziński i węgierski.

Jury doceniło syntetyczność wyróżnionego konceptu libretta. „Odbudowa Warszawy, zobaczona została przez autora nie jako zdarzenie historyczne, ale jako proces, którego konsekwencje dotykają nas do dziś. To czyni z odbudowy wydarzenie żywe, dramatycznie odzwierciedlające się w naszej przestrzeni społecznej i polityczne. Bukowski obficie inkrustuje swoje libretto cytatami z dokumentalnych wypowiedzi, co nadaje szczególnego waloru i różnorodności językowi libretta”, czytamy w uzasadnieniu.

Jak przekonuje przewodniczący jury literackiego, zamówienia na współczesną operę zdarzają się rzadko, a pomysł na utwór z takim epickim rozmachem jest imponujący. – Wielkim zobowiązaniem był też autorytet organizatora konkursu, czyli Sinfonii Varsovii. Zdecydowaliśmy się na konkurs zamknięty, do którego zaprosiliśmy najmocniejszych autorów młodszej generacji piszących dla teatru. Ostatecznie wybraliśmy autora, który naszym zdaniem jest obietnicą dramaturgicznie silnego i pasjonującego libretta. Gotowi wspierać rozwój utworu czekamy bardzo na jego premierę – mówi Piotr Gruszczyński.

Cezary Duchnowski odpowiada za partyturę

Muzyka jest w operze nieodzownym elementem, budującym w dużej mierze nastrój dzieła. Na przestrzeni lat dla najsłynniejszych oper pisali ją najlepsi, Giacomo Puccini, Gaetano Dionizetti czy Giuseppe Verdi. Jury pod przewodnictwem Jerzego Kornowicza zdecydowało, że muzykę do opery o odbudowie stolicy stworzy kompozytor Cezary Duchnowski, laureat Międzynarodowej Trybuny Muzyki Elektroakustycznej UNESCO i Konkursu Wykonawstwa Muzyki Współczesnej „Gaudeamus” w Holandii, profesor Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu. Duchnowski komponuje muzykę wokalną, symfoniczną i kameralną, elektroakustyczną i polimedialną, którą realizuje w instalacjach dźwiękowych oraz teatrze. Ważne miejsce w jego twórczości zajmuje improwizacja.

– Wybraliśmy pracę, która pozostawała w dobrej równowadze pomiędzy wartościami artystycznymi a komunikacyjnymi wobec trzech, do pewnego stopnia różnych publiczności: Warszawskiej Jesieni, Teatru Wielkiego – Opery Narodowej i Sinfonii Varsovii – podkreśla kompozytor Jerzy Kornowicz. Jak czytamy w uzasadnieniu, zwycięska muzyka charakteryzuje się „wybitnym warsztatem kompozytorskim, opanowaniem różnych środków wyrazu, w tym elektroniki, orkiestracji, użycia chóru, jak również wnosi element emocjonalny, jakości subiektywne”.

Jerzy Kornowicz podkreśla, że zwycięskie prace – tak próbki muzyki, jak i koncept libretta – „nie ograniczają się do ilustracyjności”. – Propozycje te charakteryzują się połączeniem konkretu z uogólnieniem, a przy tym nakierowaniem na rozmowę z odbiorcą – wyjaśnia juror.

Planowana premiera

Organizatorzy zdradzają, że opera będzie przeznaczona do wykonania na wielkiej scenie przez dużą obsadę z udziałem elektroniki i projekcji audiowizualnych. Ma być dziełem komunikatywnym i nowoczesnym, czerpiącym z nowych środków wyrazu i współczesnego języka muzycznego, nawiązującym jednocześnie do tradycyjnych form operowych.

Wystawienie opery planowane jest na zakończenie 68. MFMW „Warszawska Jesień”, a jednocześnie na otwarcie sezonu 2025/2026 w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej, w 80. rocznicę rozpoczęcia odbudowy Warszawy.