Czytanie jest najważniejsze. Otwiera na świat, rozbudza wyobraźnię, pozwala zapomnieć albo przeciwnie – każe przypomnieć sobie o niewidocznym. W naszym rocznym podsumowaniu wybieramy książki, których autorki i autorzy oddają głos nieuprzywilejowanym albo uprzywilejowanym, ale z wielką wrażliwością obserwującym świat. W trudnych czasach nie niosą może otuchy, ale z pewnością pomagają je zrozumieć. Czytajcie!
Bernardine Evaristo „Dziewczyna, kobieta, inna”: 12 gniewnych kobiet
W 2019 roku Bernardine Evaristo została pierwszą w historii czarnoskórą laureatką The Man Booker Prize. I choć „Dziewczyna, kobieta, inna” jest jej ósmą książką, to dopiero pierwszą przełożoną na polski. Ale za to w jakim stylu!
Evaristo serwuje nam opowieść o 12 czarnoskórych kobietach w Wielkiej Brytanii, których losy splatają się ze sobą w nieoczywisty sposób. Poznajemy pisarkę i feministkę, bankierkę, nauczycielkę, gospodynię domową, studentkę i osobę niebinarną. Wszystkie doświadczają dyskryminacji i rasizmu. Próbują wyrwać się z ról z góry narzuconych przez kolor skóry, orientację seksualną, płeć czy pozycję społeczną.
Powieść, która początkowo może przerazić brakiem znaków interpunkcyjnych, po chwili wciąga w wir tętniących życiem historii bohaterek.
Katarzyna Pietrewicz
Anna Konieczyńska, „Polacy pod tęczową flagą”: Lekcja człowieczeństwa
Kasia i Ewelina wychowują córkę Aurelię. Formalnie tylko Ewelina jest matką dziewczynki, gdyby więc coś się stało, Kasia nie będzie mogła dowiedzieć się o stanie zdrowia najbliższych. Bart i Sławek marzą o wspólnym domu na wsi. Nim to jednak nastąpi, czeka ich batalia sądowa związana z działalnością aktywistyczną Barta. Transpłciowy Leon, aby móc w pełni być sobą, musi najpierw pozwać własnych rodziców. Takie jest prawo.
Anna Konieczyńska w książce „Polacy pod tęczową flagą” oddaje głos osobom LGBTQ+, które opowiadają o codziennym życiu i walce o prawo do bycia sobą. Czytając, trudno powstrzymać łzy wzruszenia i bezsilności. Bohaterowie i bohaterki książki to przede wszystkim fascynujący ludzie, pochłonięci pracą, pasjami, marzeniami i lękami. Ta słodko-gorzka lektura nie ma szczęśliwego zakończenia. Musimy w nie wierzyć i działać, by autorka mogła je jak najszybciej dopisać.
Julia Właszczuk
Grażyna Plebanek, „Rozbójniczki”: Pochwała dojrzałości
Grażyna Plebanek nie odnajduje się w świecie uproszczeń. Zakleszczają jej umysł, zasłaniają perspektywę, wstrzymują oddech. Dlatego w „Rozbójniczkach z wyboru” opowiada o kobietach, które, owszem, poszły wbrew epoce, ale niekoniecznie z zestawem koniecznych poglądów. Na tym, by umieć niuansować, polega jej zdaniem dojrzałość.
„Rozbójniczki z wyboru” to swoista kontynuacja wydanej prawie dekadę temu książki „Córki rozbójniczki”. Wtedy Plebanek opowiadała o postaciach literackich, które ją ukształtowały, a teraz – wplatając w narrację własne doświadczenia – pisze o tym, co dręczy kobiety, a bohaterek używa jako ilustracji. Są wśród nich postaci fikcyjne, zapisane w odległej historii i współczesne. Łączy je, poza rozbójnictwem, dojrzałość. Opowiada między innymi o Królowej z baśni Hansa Christiana Andersena „Księżniczka na ziarnku grochu”, Mickiewiczowskiej „Grażynie”, francuskiej dziennikarce Sophie Fontanel, która wydała książkę o tym, jak nie farbuje siwych włosów, ziemiance Janinie Konarskiej, podróżniczce Maureen Murdock czy Michelle Obamie.
Grażyna Plebanek szuka w nich niejednoznaczności, przestrzega przed ocenianiem całego życia na podstawie epizodu, dobrze znane historie odczytuje na nowo, mniej znane wydobywa z niepamięci. To dobra i ważna książka. W czasach, gdy podmiotowość kobiet jest znów kwestionowana – konieczna.
Aleksandra Boćkowska
Magdalena Moskal, „Emil i my. Monolog wielodzietnej matki”: Nauka empatii
Magdalena Moskal jest mamą trójki dzieci. Jedno z nich jest niepełnosprawne od urodzenia. Moskal opisuje, jak wyglądają realia życia jej rodziny w Polsce. Przyznaje, że należy do uprzywilejowanej grupy – ma wykształcenie, zaangażowanego partnera i pieniądze wystarczające na godne życie, a jednak na każdym kroku zderza się z niedostatkami systemu opieki zdrowotnej, brakiem empatii innych rodziców czy kostycznością systemu edukacji. Jednocześnie jako zaangażowana matka, która chce stworzyć bezpieczne ramy przyszłego życia dla dziecka, dużo czyta, przygląda się zachodnim rozwiązaniom i wskazuje, jak mógłby wyglądać świat, gdybyśmy tylko chcieli dostrzegać wokół siebie osoby z niepełnosprawnościami i ich rodziny.
Basia Czyżewska
Joan Didion „Powiem wam, co o tym myślę”: Eseje ikony
Książka, którą pochłania się w jeden wieczór, do której się wraca i którą się ceni. W zbiorze esejów z lat 1968-2000 zmarła 23 grudnia 2021 roku Joan Didion spełnia daną w tytule obietnicę – dzieli się spostrzeżeniami, ale i interpretacjami wydarzeń, nie narzuca swojego punktu widzenia, ale podaje go tak przekonująco, że zachęca do naśladowania jej reportersko-ironicznego postrzegania świata.
Nie tylko otaczająca Didion rzeczywistość (w esejach porusza rozmaite tematy, od studiów na Berkeley i stażu w „Vogue’u” po fenomen Marthy Stewart) jest przedmiotem tego zbioru. Liczy się też język, jakiego używa, by ją opisać. Bada zależność między słowem a obrazem, faktem i abstrakcją. Jest czułą i wysublimowaną narratorką.
Michalina Murawska
Maciej Marcisz „Książka o przyjaźni”: Czym jest przyjaźń?
„Dorota miała pisać, Kasia rysować, Michał zostać aktorem, może modelem” – tych troje poznało i polubiło się w liceum. Razem przeżywali pierwsze miłości, porażki i sukcesy. Jeździli na festiwale muzyczne, spędzali długie godziny na dyskusjach o życiu. Różnili się, ale ich przyjaźń trwała.
Są po trzydziestce, gdy wychodzi na jaw pewna tajemnica. To nie tylko podważa wzajemne zaufanie, ale skłania ich do refleksji nad szczerością relacji. Czy to, co ich łączy, jest prawdziwe? A może trwają w przyjaźni przez wzgląd na stare czasy?
Książka Macieja Marcisza trafia przede wszystkim do równolatków głównych bohaterów, którzy na życiowym zakręcie weryfikują dawne znajomości.
Katarzyna Pietrewicz
Justyna Dąbrowska, „Zawsze jest ciąg dalszy”: Pytania o życie
Kto najlepiej zna się na życiu i ludziach? Psychoterapeuci i psychoanalitycy. Justyna Dąbrowska ich właśnie wybrała do rozmów. Co daje szczęście? Dlaczego praca w życiu jest ważna? Jaki mają stosunek do śmierci? Jak sobie radzą z przemijaniem? To tylko kilka pytań otwierających biografie i przemyślenia 13 dojrzałych i pasjonujących rozmówców, wśród których są Bogdan de Barbaro, Wojciech Eichelberger czy Ora Dresner.
Te często prywatne rozmowy, które nawet nie ocierają się o banał, uczą dystansu do tu i teraz, uważności i wrażliwego spojrzenia na kruchość człowieka.
Basia Czyżewska
„Ogród” i „Piercing”: Na pograniczu światów
Wydawnictwo Tajfuny śledzę od dawna. Zakochałam się w ich pięknie wydanych książkach, dzięki którym mogłam lepiej poznać literatury azjatyckie – od zapomnianych klasyków po młodych obiecujących pisarzy. Wśród tegorocznych nowości znalazł się „Ogród” Hiroko Oyamady. To zbiór 15 opowiadań, w których autorka – wybitna obserwatorka codzienności – pisze o historii, rodzinie, skomplikowanych relacjach z bliskimi, macierzyństwie i starości. Z pozornie nieznaczących obrazów i podsłuchanych dialogów tka teksty, które na długo zostają w pamięci.
Tym, którzy wolą akcję, zawiłe intrygi i tajemnice, polecam książkę „Piercing” Ryū Murakamiego, która wciąga jak thriller i przeraża jak opowieść true crime. Zawiła fabuła książki angażuje bez reszty.
Julia Właszczuk
Roxane Gay „Głód. Historia (mojego) ciała”
„Głód” to złożona z wielu krótkich rozdziałów opowieść o ciele. Dużym, monstrualnym, takim, które całkowicie wykracza poza społeczne normy, wywołuje zgorszenie i niesmak. Ciele, które być może nie byłoby takie, gdyby nie gwałt.
Roxane Gay pisze w pierwszej osobie, bezlitośnie szczerze. Przywołuje trywialne anegdoty (krzywe spojrzenia współpasażera w samolocie), aby dotknąć sedna sprawy – wcale nie jesteśmy tak tolerancyjni, jak nam się wydaje.
Marta Knaś
Michaela Coel „Misfits: A Personal Manifesto”: Bez ściemy
Michaela Coel zdobyła światową popularność jako pomysłodawczyni, scenarzystka i reżyserka głośnego serialu HBO „Mogę cię zniszczyć”, w którym opowiada własną historię gwałtu i traumy. Nie była to jednak jej debiutancka produkcja – wcześniej stworzyła ważny i semiautobiograficzny serial „Chewing Gum”, który przyniósł jej nagrodę BAFTA.
Wydana we wrześniu 2021 roku książka jest zbiorem osobistych zapisków i historii. Coel cofa się do lat dziecięcych, gdy wychowywała się na komunalnych osiedlach, nastoletnich, gdy musiała poradzić sobie z traumą, opowiada o tym, jak w końcu musiała odnaleźć swój głos i udźwignąć rosnącą popularność. „Misfits” to pokaz jej siły – jako kobiety i jako artystki. Na żadnej ze stron tej książki nie ma ściemy – są bezczelna wręcz szczerość, sarkazm i humor, ale i paraliżujący ból.
Michalina Murawska
Monika Szewczyk-Wittek, „Jedyne”: Fotografia to nie wszystko
Kilkanaście lat temu Monika Szewczyk-Wittek pracowała w dziale fotoedycji „Rzeczpospolitej” i zorientowała się, jak mało wśród fotoreporterów jest kobiet. Z czasem postanowiła oddać fotoreporterkom głos. Owocem tego postanowienia są książka „Jedyne. Nieopowiedziane historie polskich fotografek” i wystawa w warszawskim Domu Spotkań z Historią (potrwa do końca stycznia 2022 roku, kto nie widział, niech pędzi). Monika Szewczyk-Wittek rozmawia z dziesięcioma kobietami, które zaczęły robić zdjęcia w ostatnich trzech dekadach XX wieku. Wśród bohaterek są m.in. Anna Beata Bohdziewicz, Anna Brzezińska, Anna Musiałówna, Joanna Helander, Agnieszka Sadowska czy Maja Sokołowska. Opowiadają o zdjęciach, a mają w archiwach historię Polski, o której milczą podręczniki, o życiu i o związkach pracy z życiem. Te, w tak pochłaniającym czas i myśli zawodzie, bywają skomplikowane. „Pracowałam w tygodniku studenckim, więc przekrój problemów był spory. (…) Pokazywaliśmy życie studenckie, rodzinne, ale także sytuację kobiet pracujących czy ludzi chorych psychicznie. Zawsze w centrum moich zainteresowań był człowiek. Życie z taką wiedzą nie jest łatwe. Od dawna mam problemy ze spaniem” – mówi Anna Musiałówna, której zdjęcia z lat 70. i 80. są w kanonie reporterskiej fotografii. Na pytanie, jak odreagowuje stres, odpowiada: „Trzeba mieć swój mały świat. Spacer, życie prywatne, książki i żadnych wiadomości bieżących. Nie byłam i nie jestem maniakalną fotoreporterką. Fotografia to nie wszystko. Trzeba zachować dystans i wiedzieć, kiedy się wycofać”.
Wspaniała książka, nie tylko dla wielbicielek i wielbicieli zdjęć.
Aleksandra Boćkowska
Julia Ebner „Coraz ciemniej. Ekstremiści w sieci”: Ostrożnie
Radykalne oblubienice dżihadu, austriacka alt-prawica i muzyczny festiwal neonazistów. Julia Ebner, badaczka oraz konsultantka Narodów Zjednoczonych ds. walki z terroryzmem, zanurza się w świat internetowego ekstremizmu i rozszyfrowuje jego mechanizmy, by pokazać, jak współcześni radykałowie tworzą iluzję silnych więzi tożsamościowych przy użyciu narzędzi takich jak WhatsApp czy Reddit. Książka nie tylko trzyma w napięciu, lecz także pozwala inaczej spojrzeć na własną aktywność w sieci.
Marta Knaś
Zaloguj się, aby zostawić komentarz.