Wybitna strateżka, skuteczna manipulatorka, mityczna piękność. Czy rzeczywiście była tak czarująca, jak ją sobie wyobrażamy? Jak uwiodła najpotężniejszych mężczyzn swoich czasów? Jaka naprawdę była ostatnia z egipskich faraonów, Kleopatra VII?
Na mężczyzn działała jak narkotyk. Przynajmniej tak twierdził wrogo nastawiony do Kleopatry historyk Józef Flawiusz, podkreślając, że Marek Antoniusz spełniał każdą jej zachciankę, także polityczną. Choć jej uroda wielokrotnie poddawana była w wątpliwość, nikt – nawet najbardziej nieprzychylni jej historycy – nie mogli odmówić jej wdzięku i uroku, którymi potrafiła oczarować każdego, kto znajdował się w jej towarzystwie. Tembr głosu, przymknięte, dokładnie wymalowane oczy w połączeniu z bystrością umysłu urzekały. Kasjusz Dion pisał: „Była kobietą niebywałej urody, a wtedy, gdy jej urok był właśnie w szczytowym rozkwicie, sprawiała zaiste uderzające wrażenie; ponadto miała czarujący głos, a za pomocą swych wdzięków potrafiła zjednać sobie każdego. Skoro patrzenie na nią i słuchanie jej sprawiało ogromną przyjemność, ona sama miała zdolność podporządkowywania sobie każdego, nawet znudzonego miłością człowieka, który najlepsze lata miał już za sobą”. Można się domyślać, że mówił o Juliuszu Cezarze, który gdy poznał Kleopatrę, miał 52 lata, ona 21. „Cezar gdy ją zobaczył i usłyszał, jak wymówiła zaledwie kilka słów, momentalnie uległ jej czarowi i natychmiast, jeszcze przed świtem, posłał po Ptolemeusza, gdyż chciał ich pogodzić, działając wszakże jako adwokat tej samej kobiety, której sędzią wydawał się być nieco wcześniej”, dodaje Dion.
Poliglotka z pałacu
Niewiele wiadomo o dzieciństwie i dorastaniu Kleopatry. Urodziła się w styczniu 69 roku p.n.e., najpewniej, jak poprzedni władcy z rodu Ptolemeuszy, w królewskim pałacu w Aleksandrii. Tam też się wychowywała. „Miejsce robiło wrażenie świątyni, jakie by nie wzniosły czasy najbardziej zepsute. I strop wysadzany unosił bogactwa i belki były pokryte grubą warstwą złota. Błyszczało też to miejsce nieciętymi płytami marmurów”, pisał Lukan. Ściany, drzwi, posadzki wyłożone były szmaragdami, jaspisem, agatem i innymi najdroższymi kamieniami. Po pałacu przechadzały się pawie i dzikie zwierzęta. Kleopatra od dziecka wiedziała, że jest wyjątkowa. Kształcona przez najznamienitszych, odbywała podróże, by lepiej poznać kraj, którym przyjdzie jej władać. Ostatnia królowa Egiptu, dziedziczka wielkiej tradycji faraonów, niewiele miała jednak wspólnego z Ramzesem II czy Tutanchamonem. Ci władali Egiptem ponad tysiąc lat przed nią. Kleopatra pochodziła z dynastii Ptolemeuszy pochodzenia macedońskiego, założonej przez jednego z wodzów armii Aleksandra Wielkiego, Ptolemeusza I Sotera. Ich ojczystym językiem był więc grecki, należeli do kultury hellenistycznej. Kleopatra w przeciwieństwie do swoich poprzedników z rodu mówiła w języku egipskim. Biegle posługiwała się dziewięcioma językami – greckim, egipskim, etiopskim, aramejskim, syryjskim, medyjskim, partyjskim, arabskim i językiem troglodytów. Jako wysokiej rangi arystokratka uczyła się historii, geografii, arytmetyki, geometrii, fizyki i astronomii (naukowcy już wtedy wiedzieli, że ziemia jest okrągła, a Słońce znajduje się w centrum naszej galaktyki). Do tego dochodziły także muzyka, taniec i malarstwo. „Kleopatra nie jest wyłącznie władczynią ani też nie jest jedynie kobietą potrzebującą beztroski i przepychu życia typowego dla arystokracji. Kocha kulturę, jest spragniona wiedzy, uwielbia odkrycia naukowe. W poźniejszych wiekach podobne do niej będą […] Katarzyna Medycejska, Elżbieta I i Katarzyna II”, podkreśla Alberto Angela w książce „Kleopatra. Królowa, która rzuciła wyzwanie Rzymowi i zdobyła wieczną sławę”.
Królewska krew
Ojciec Kleopatry Ptolemeusz XII o przydomku Auletes, „flecista”, uważał się za uosobienie Dionizosa. Uwielbiał publicznie występować, grać i śpiewać. Muzyka była dla niego ważniejsza niż władza. „Pod jego berłem Egipt poważnie podupadł politycznie i gospodarczo. Prawo do tronu i ochronę kupował od Pompejusza i innych polityków rzymskich – także Cezara – za obietnice kolosalnych sum. Mówimy o 6 tys. talentów, czyli o równowartości rocznego dochodu całego państwa egipskiego”, pisze Angela. Jako że sam nie dysponował taką kwotą, musiał się zapożyczać. Kleopatra odziedziczyła więc obciążony długami skarbiec i rosnące w siłę Imperium Rzymskie, któremu musiała stawić czoła. Historia milczy natomiast o matce królowej. Nie wiemy, czy była nią pierwsza żona Ptolemeusza, Greczynka, królewska konkubina wywodząca się ze środowiska arcykapłanów z Memfis (co oznaczałoby, że Kleopatra była półkrwi Egipcjanką), a może osoba zupełnie historii nieznana. Podobną lukę w drzewie genealogicznym widać u jej babci, co pozwala snuć teorie na temat pochodzenia Kleopatry. Niektórzy współcześni historycy twierdzą, że mogła być czarnoskóra. Dlaczego milczy o tym starożytna historia? Wówczas kolor skóry nie miał żadnego znaczenia. Freski przedstawiają wspólnie odprawiających ceremonię kapłanów różnych ras. Nie ma pewności więc, czy Kleopatra miała urodę grecką, jak sugerowałyby posągi i malowidła – przedstawiające ją czasem z kasztanoworudymi włosami – czy egipską z ciemnymi oczami i włosami.
Dynastia Ptolemeuszy – seks, władza i rozlew krwi
W rodzie Ptolemeuszy panowała jedna zasada – zabij albo zgiń. Każdy był potencjalnym zagrożeniem – mąż, brat, matka. Młodsza siostra Kleopatry Arsinoe IV najprawdopodobniej zginęła z rąk Marka Antoniusza z rozkazu samej królowej. By zachować czystość krwi, przyszli faraonowie byli wydawani za swoje rodzeństwo. To samo tyczyło się 18-letniej Kleopatry VII, której po śmierci ojca mężem został jej dziesięcioletni brat Ptolemeusz XIII. Z biegiem czasu ich konflikt o władzę zaostrzał się, doprowadzając do ostatecznej walki – bitwy nad Nilem w 47 roku p.n.e, po której, podczas próby ucieczki z miasta, umarł Ptolemeusz XIII. W międzyczasie Kleopatra osobiście spotykała się z mieszkańcami Egiptu. Niemówiący po egipsku brat królowej nie mógł jej dorównać w relacjach z poddanymi. Mimo wszystko, Ptolemeusz, dzięki wpływowym doradcom, zyskał na sile i wypędził siostrę z Egiptu. Królowa zbiegła do obozu, który zleciła wybudować na środku pustyni. Choć niezwykle młody, Ptolemeusz XIII był brutalny i niezwykle krwawy. Egipska wojna domowa nie była na rękę rzymskiemu dyktatorowi, Juliuszowi Cezarowi, który popłynął do Aleksandrii, osobiście próbując zażegnać konflikt. I to tam odbyło się słynne spotkanie wodza z Kleopatrą. By do niego doprowadzić, królowa musiała wykazać się niezwykłym sprytem i wykorzystać cały swój urok.
Dziewczyna Cezara
Hollywood zna tę scenę bardzo dobrze. Z rozwijanego przed Cezarem dywanu wyłania się egipska piękność. Wygnana królowa, która chce zawalczyć o jego względy i pomoc w odzyskaniu tronu. By wrócić do Aleksandrii, a co więcej dostać się do pałacu, w którym rządzi jej brat, musiała obmyślić plan tak ryzykowny, że mógł ją kosztować życie. Postanawia wpłynąć o świcie do portu niewielkim statkiem, na którym znajdowała się tylko ona i jej najwierniejszy sługa Apollodor. Nikt nie wpadł na to, że królowa mogłaby podróżować bez straży i dworskiej świty. Najprawdopodobniej pałacowa straż rozpoznałaby Kleopatrę nawet w stroju służącej. Wpadła więc na genialny pomysł i kazała Apollodorowi wsadzić się w duży konopny worek, taki sam, w jakim zazwyczaj przenosi się koce lub dywany. „Błędne tłumaczenie starogreckiego tekstu mówiącego o tym wydarzeniu sprawiło, że wielu wierzy, że została zwinięta w dywan”, tłumaczy ten mit Angela. Jak podkreśla Kasjusz Dion: „wystroiła się i ubrała tak, by wyglądać majestatycznie, ale i jednocześnie w sposób wzbudzający litość”. Misja się powiodła. Kleopatra zrobiła na Cezarze piorunujące wrażenie. Kilka miesięcy później urodziła mu dziecko, Ptolemeusza XV Cezariona, nazwanego po ojcu. Wkrótce po pierwszym spotkaniu wyruszyli na swoisty miesiąc miodowy – a dokładnie trzymiesięczną podróż po Nilu. Niektórzy historycy twierdzą, że Juliusz Cezar był pierwszym mężczyzną Kleopatry. Pewnym jest, że to on pomógł jej odzyskać tron i władzę w Egipcie. By być blisko niego i miejsca, gdzie zarządza się basenem Morza Śródziemnego, przeprowadziła się do Rzymu, skąd musiała uciekać po zabójstwie Cezara.
Mistrzyni wizerunku
Kleopatra jako pierwsza z faraonów kazała wykorzystać swój wizerunek na monetach z brązu. Zazwyczaj egipscy władcy życzyli sobie, by ich twarz zdobiła jedynie te srebrne, z których korzystali bogatsi i arystokracja. Kleopatra chciała, by jej twarz znał każdy. W mistrzowski sposób uwiodła Marka Antoniusza, rzymskiego wodza i niezwykle wpływowego polityka, drugą osobę w imperium po Oktawianie Auguście, następcy Cezara. Zresztą o wiele mniej przychylnego królowej od poprzednika. Kleopatra wiedziała, że potrzebuje sojusznika w Rzymie. Rozumiała, że zaplanowane spotkanie z Markiem Antoniuszem jest decydujące – nie tylko dla niej samej, lecz także całego królestwa. Ludzie uznawali rzymskiego wodza za „Nowego Dionizosa”, ona więc postanowiła postawić się w roli „Nowej Afrodyty”. Niczym gwiazda filmowa, kazała na siebie czekać. A kiedy już dotarła do Tarsu, płynąc w górę rzeki Kydnos, oczekujący na nią generałowie mogli usłyszeć muzykę i poczuć słodką woń unoszącą się na wietrze. Ten performance działał na wszystkie zmysły. „Antoniusz nie znajduje słów na opisanie tego, co jawi się jego oczom. Wielki statek Kleopatry jest widoczny na spokojnych wodach rzeki w całej okazałości. Rufa, całkowicie pokryta złotem, lśni w słońcu. Rzędy wioseł połyskujących srebrem wznoszą się i wpadają do wody z uroczystą regularnością”, pisze Angela. Złoty statek zwieńczają purpurowe żagle barwione najdroższym na świecie pigmentem. Na statku półnagie służące Kleopatry i ona – prawdziwa piękność. Plutarch wyznaje, że „wystroiła się niczym Afrodyta na obrazach”. Nie zeszła ze statku. Kazała Antoniuszowi przyjść do niej. Ryzykowny krok się opłacił. Wiedząc, jak bardzo rzymski polityk lubi przyjęcia, zorganizowała dla niego kilkudniową biesiadę. W jadalni czekał na niego usypany z róż dywan. Nie mówiąc już o grze świateł, najlepszym winie, złotej zastawie, sofach obitych najdroższymi tkaninami. Plan Kleopatry powiódł się. Marek Antoniusz zakochał się w niej bez pamięci. Z wzajemnością. Przez 11 lat byli parą, dopóki w bitwie pod Akcjum nie pokonał ich Oktawian August. Mieli razem trójkę dzieci.
Rytuały piękności
Kleopatra dbała o urodę. Używała kremów na bazie naturalnych tłuszczów, jak olej rycynowy czy lniany lub oliwa z oliwek, do których dodawany był pigment, by wyrównać kolor skóry. Codziennie malowała ją nadworna makijażystka Eiras, wykorzystując do tego pigmenty pochodzenia mineralnego: „niebieski uzyskuje się z azurytu, zielony z malachitu, czarny z popiołu, żółty i czerwony z ochry. […] Ochra jest zwykle nakładana na policzki, co nadaje twarzy ciepło i witalność, a także na usta”, jak wyjaśnia Angela. Najważniejszy jest tu uzyskany ze spalonego drewna, tłuszczu i antymonu, kohl, wykorzystywany do obrysowywania oczu. Paznokcie Kleopatra malowała henną, a ciało dokładnie depilowała. „Makijaż i kosmetyki są w Egipcie uniseksowe: zarówno kobiety, jak i mężczyźni noszą makijaż i usuwają włosy”, tłumaczy Angela. Królowa regularnie kąpała się w mleku z dodatkiem miodu i płatków róż, by jej skóra była gładka. Podobno na jedną kąpiel potrzebowano mleka 700 oślic. Mówi się, że Kleopatra miała też w zwyczaju spać w maseczce wykonanej z płatków 24-karatowego złota, co redukowało przebarwienia.
Tajemnicza śmierć: ukąszenie węża, trucizna czy morderstwo?
Była sprawną polityczką i genialną strateżką, przewidując, że nie tylko jej urok i uroda, lecz także bogactwa kraju i potęga egipskiej floty mogą być kartą przetargową dla rzymskich władców. W 31 roku p.n.e. pokonał ją Oktawian August. Marek Antoniusz popełnił samobójstwo 1 sierpnia 30 roku p.n.e., Kleopatra odebrała sobie życie 11 dni później, wykorzystując do tego jad węża, jak twierdził Plutarch, lub przez spożycie trucizny. Niektórzy historycy twierdzą jednak, że to jedynie legenda, a słynący z brutalności Oktawian August kazał zamordować pokonaną parę. Ich grobowce nigdy nie zostały odnalezione. Zwycięstwo nad jedną z najpotężniejszych osobowości ówczesnego świata było dla Oktawiana Augusta wielkim sukcesem. Na tyle, że kiedy miał nazwać jeden z miesięcy rzymskiego kalendarza księżycowego, kazał ochrzcić imieniem August nie miesiąc, w którym się urodził, czyli dziewiąty, ale ósmy, w którym ostatecznie pokonał Kleopatrę. Nie zdając sobie z tego sprawy, co roku w sierpniu celebrujemy królową Egiptu, która w zdominowanym przez mężczyzn świecie zdobyła wieczną sławę.
Zaloguj się, aby zostawić komentarz.