Jak najstarsze senniki świata mogą nam pomóc w zrozumieniu sensu snów

Zrozumienie sensu snów wciąż stanowi dla nas wyzwanie. Dziś stosujemy freudowską interpretację snów, ale już od starożytności powstawały senniki próbujące tłumaczyć nasze marzenia senne. Przypominamy najstarsze senniki świata, które mogą stać się dla nas inspiracją.

Relacja naszych snów – nieświadomej pracy mózgu – do wydarzeń dnia codziennego przeżywanych na jawie nieustannie nas fascynuje, choć wciąż jej nie rozumiemy. Obrazy, narracje, ciągi zdarzeń i znaków – jak często budzimy się zadziwieni niesamowitymi filmami „nakręconymi” przez nasz mózg? Często sięgamy wtedy po dostępne środki ich tłumaczenia – senniki pozwalające szybko znaleźć najpopularniejsze metafory, które pojawiają się w ludzkich snach.

Zwykle bazują one na szerszych opracowaniach stanowiących eklektyczną sumę wiedzy i tradycji dotyczących objaśniania snów. Mają też dość popularny charakter i nie roszczą sobie prawa do rzetelnego kompendium wiedzy. W nowoczesnych naukach humanistycznych interpretacja snów pojawia się wraz z psychoanalizą, za której ojca uważa się Zygmunta Freuda. Klasyczna freudowska psychoanaliza jest obecnie jednym z wielu nurtów terapii wykorzystujących do analizy psychiki treść marzeń sennych. Innym bardzo popularnym nurtem jest psychoanaliza jungowska, posiłkująca się pojęciem cienia – niedostrzeganej części osobowości, która pojawiać się może właśnie w snach.

W starożytności uważano, że szczegóły snu odnoszą się do relacji ludzi z bogami

Jeżeli współcześnie rozumiemy sny jako klucz do komunikacji z tym, co przekazuje nam nasza nieświadomość, w starożytności wierzono w sny jako drogę komunikacji z bogami i przodkami. Uważa się, że najstarsze spisane zbiory interpretujące sny pojawiły się w starożytnej Mezopotamii i Egipcie. Najstarszy sennik świata to sennik babiloński, który powstał ok. 2000-1600 lat p.n.e. (częściowo zachował się w formie pisemnej). Pełne kompendium snów z tego regionu – „Iškar Zaqīqu” – spisano na 11 tabliczkach. To przykład starożytnej onejromancji z VII-VI w. p.n.e.

Sennik egipski pokazuje pozytywne i negatywne znaczenia snów

Do najbardziej znanych starożytnych ksiąg objaśniających sny należy sennik egipski, którego późniejszą formą jest sennik egipsko-chaldejski. Sennik egipski powstał w okresie tak zwanego Nowego Królestwa (1500-1070 r. p.n.e.), a jedna z jego wersji za panowania Ramzesa II ok. 1275 r. p.n.e. Odkrycie sennika egipskiego z czasów Ramzesa II w formie papirusu miało miejsce w XIX w. przez grupę archeologów wizytujących stanowiska archeologiczne, w tym Deir el-Medina – osadzie budowniczych i artystów tworzących królewskie grobowce w egipskiej Dolinie Królów za czasów Nowego Królestwa. Jest to usystematyzowany zbiór 108 znaków i symboli z towarzyszącymi im interpretacjami. Zawarte w nim senne scenariusze odnosiły się do dobrych i złych omenów. I tak – jeśli śnienie o patrzeniu w słońce miało stanowić dobry znak, zapowiadający czystość wizji i wejrzenia śniącego w przyszłość, jedzenie ugotowanego jajka nie zapowiadało niczego dobrego.

Z kolei pojawienie się w snach specyficznych zwierząt zwykle odnosiło się do sfery religijnej, a starożytni Egipcjanie tłumaczyli je jako kontakt z bóstwami. Pojawienie się kota w marzeniu sennym sennik egipski wiąże z boginią Bastet reprezentującą sferę domu, płodność i sprawowanie opieki. Sen o wężu również posiadał silny wymiar religijny, zwykle kojarzony ze sprzyjającym wpływem bogów i opieką. Jednym z takich bóstw ochronnych była z pewnością bogini Uadżet, której imię wywodziło się od koloru papirusu i oznaczało „zielona”. Przedstawiana jako kobra, była niezwykle ważnym bóstwem, o czym świadczy chociażby to, że jej wizerunek znajdował się od czasów połączenia Dolnego i Górnego Egiptu na koronach jego władców.

Mimo podziału symboli na dobre albo złe, znaczenie, jakie za sobą niosły, uzależnione było również od sposobu, w jaki objawiały się w snach. Zarówno sen o kocie, jak i o wężu, choć zasadniczo pozytywny, mógł nabierać złowrogich znaczeń, jeśli zwierzęta zachowywały się w nim agresywnie. Jeśli wąż był we śnie agresywny, mógł symbolizować demona Apophisa – króla chaosu i mroku, przeciwnika boga słońca Ra.

Warto zwrócić uwagę na znaczenie najpopularniejszych symboli pojawiających się w egipskim senniku, często związanych bezpośrednio ze światem przyrody. Wśród nich znajduje się woda. Jej pojawienie się we śnie miało zwiastować witalność i płodność. Mogło też odnosić się ogólnie do życia emocjonalnego osoby śniącej. Zwykle woda stanowiła symbol pozytywny – skojarzona z życiodajną rzeką Nil, odgrywającą w kulturze starożytnego Egiptu rolę kluczową. I tak woda płynąca spokojnie mogła oznaczać równowagę emocjonalną, obfitość albo duchowe odrodzenie. Z kolei wzburzone wody widziane we śnie zapowiadały zmagania z emocjami, konflikty, a nawet zbliżające się realne zagrożenie.

Przyroda zajmowała w egipskiej kulturze, a w tym w senniku, niezwykle istotne miejsce, a wśród jej symboli można znaleźć także kwiat lotosu. W senniku egipskim był on symbolem odrodzenia, czystości i sił twórczych i utożsamiany z bogiem słońca Ra. Otwieranie się kielicha kwiatu każdej doby odsyłało do pojęć wpisanej w naturę cykliczności i wiecznego trwania w odradzaniu się. Sennik egipski interpretował pojawienie się w snach tego symbolu jako znak duchowego przebudzenia, transformacji oraz nowego początku.

Zasady interpretacji snów przedstawił Artemidor z Daldis w „Oneirokritice” z II wieku n.e.

Choć znakomita większość symboli zawartych w starożytnych sennikach pozostaje uniwersalna i może być inspirująca dla osób zajmujących się współczesną interpretacją snów, należy pamiętać o tym, że sennik egipski był przypisany do konkretnej kultury i religii oraz związany z codziennym życiem starożytnych Egipcjan. Rodzajem pomostu między najstarszymi sennikami a nowoczesną tradycją interpretacji snów są młodsze, choć wciąż starożytne opracowania, jak sennik egipsko-chaldejski. Innym dobrym przykładem takiego tekstu kultury może być „Oneirokritika” Artemidora z Daldis napisana w II w. n.e.

Ten grecki filozof i interpretator snów stworzył systematyczne podejście do objaśniania sennych symboli. Napisany przez niego rozległy tekst interpretujący sny składał się z pięciu ksiąg, z których trzy pierwsze gromadziły konkretne rodzaje snów wraz z interpretacjami, dwie pozostałe stanowiły praktyczną wykładnię do ich analizy. Przełomowy charakter tego dzieła zasadzał się na ścisłej kategoryzacji sennych symboli z uwzględnieniem kontekstów wnoszonych przez osobę śniącą, której sny są analizowane, w tym jej społeczny status, wiek i płeć. Brał również pod uwagę napięcia, lęki i oczekiwania śpiącej osoby. Uważał przy tym, że sny mogą jednocześnie zapowiadać przyszłe zdarzenia w życiu śniącego.

Freudowska interpretacja snów do dziś stanowi dla nas źródło inspiracji

Ten aspekt „Oneirokritiki” wskazuje na jej łączność z nowoczesną tradycją odczytywania snów. Zarówno Zygmunt Freud, jak i Carl Gustav Jung odnosili się do dzieła Artemidora z Daldis. Twórca psychoanalizy wspominał o nim w swojej „Interpretacji marzeń sennych” z 1900 r., uznając Greka za ważną historyczną figurę w dziedzinie odczytywania znaczenia snów. Tworząc wykładnię właściwej interpretacji snów, doceniał uwagę, jaką Artemidor poświęcał ich symbolicznemu znaczeniu. Krytykował jednocześnie nadmierne osadzenie interpretacji we współczesnym dla autora „Oneirokritiki” kontekście kulturowym. Również Jung uważał się za spadkobiercę Artemidora, doceniając symboliczną głębię jego dzieła, która dobrze współgrała z jego własnym rozumieniem archetypu i zbiorowej nieświadomości. Traktował „Oneirokritikę” jako jeden z kamieni milowych wyznaczających tradycję operowania symbolami i rozumienia w kulturze tej skłonności ludzkiego umysłu. Jeśli podsumujemy ścieżkę wiodącą od najstarszych senników do współczesnych metod interpretacji snów, dostrzeżemy niezwykle silną tradycję, z której wciąż możemy czerpać żywą inspirację. Z pewnością najstarsze senniki świata, z których fragmentami możemy się zapoznać, pomogą nam w pracy nad zrozumieniem naszego miejsca w świecie.